Het is waar, tante Trui bezit de mooiste haan in de buurt.

Het is er een die de toon aangeeft en ’n stem bezit, waar de Lange zelfs jaloers op is.

Het is een kerel, sterk en bewust van zijn macht, als een koning zo stralend.

De haan van tante Trui overschreeuwt al de andere in de buurt, zo’n kanjer is het.

Elke morgen luistert Trui naar haar levend wekkertje en geen morgen vergist zij zich, zo nauwkeurig is het dier.

Doch vanmorgen hoort ze niks, is er iets met de haan?

Ze luistert, ook Gradus is wakker geworden en ze zijn niet gewekt, ze hebben zich lekker verslapen.

Als Trui achter komt, ziet ze een drama.

„Gradus, Gradus toch, kom is gauw kie’ke!”

Ze staan thans beiden naar de haan te kijken.

Geen veertje heeft haar koning op zijn lijf, hij lijkt kaalgeschoren.

Vannacht was er een ploert, die de haan z’n koningsgewaad heeft gestolen en dat op deze manier, het is om gek te worden van woede.

Een groot schandaal is het!

Is het een wonder, dat Trui giftig is?

Dat zij zichzelf de lippen kapot bijt?

Dit is erg, bar is het.

Des duivels is het.

De haan zit daar en chaggerijnt.

Het is bovendien ontzettend droevig.

Het beest is uitgekleed, de fraaie stem gebroken en de koninklijke gestalte tot de bedelstaf gebracht.

De haan loenst haar toe en zegt er niet een.

Griezelig is het.

„Dat hèt dat kreng van Cris gedaon, Gradus.”

Hoor je het, Crisje?

Ze willen je Bernard iets op zijn dak schuiven.

Zo ineens heeft Trui die gedachten gekregen, Bernard is het, hij is die ploert.

De buurt staat op stelten, in een uur weet iedereen het.

Het geeft een heidens gelach, maar wie heeft het gedaan?

Een vuile streek is het, zeggen sommige mensen, anderen vinden het ongelooflijk belachelijk, maar toch iets, om uit je vel te springen.

Geen vier minuten later staan Trui en Gradus voor Crisje.

„Weet jij niets, Cris?

Bernard heeft het gedaan.

Ik ga naar de marechaussee,” schreeuwt Trui.

Weet Johan niets?

Waar is Bernard?

Bernard moet komen.

Maar het kind kijkt Trui in de ogen en heeft er niets mee te maken, kijk zelf, Trui.

Als Bernard het had gedaan dan zou je toch veronderstellen, dat hij zich zou verraden, waar of niet, Trui?

Zeg het nu zelf, Gradus.

Maar wie denkt er nu direct aan de Massesée?

Néé, de jongens weten van niks.

Crisje vraagt Bernard:

„Hèt giij der werkelik niks met te make, Bennad?”

„Hoe zol ik now de haan zie’n vere uut kunne trekke, moe’der?

Ik hèt lekker geslaope.”

„Is dat waor, Johan?”

„Jao, moe’der, dèn is gin minuut uut zie’n bed gewéés, moe’der.

Dat had ik toch wel motte zie’n, waor of nie’t.”

Bernard staat er met zijn neus bij en hij denkt, Johan krijgt van mij nog eens iets lekkers.

Maar Bernard heeft er niets mee te maken, Jeus, niks!

„As ik wèt, Cris, dat Bennad ’t hèt gedaon, lao’k um opsluute.

En giij kun ter op rékene ook, aij dat maor wilt begrie’pe.”

„Das nog al glad, Trui.

Het is jao verschrikkelik.

Das jao ’n belhamelstreek.

Zo wat is nie’t goe’d te praote, Trui, van eiges nie’t.

’t Is jao ’n schande.

Ik heb in mie’n lééve nog nooit zo wat gezie’n, Trui, aij dat maor wèt.”

Toevallig is Gerrit Noesthede er ook, hij heeft muziek nodig van de Lange.

Hij kijkt naar de haan, Gerrit lacht, een prachtstreek is het.

„Mô-je toch is kie’ke, Gerrit, is dat gin schande?

Zo’n mooie haan was het.

Ik zol der van kunne schreië.”

Gerrit kijkt goed, het dier ziet er armzalig uit.

Ook hij heeft iets te zeggen:

„Dèn lup waarachtig in zie’n blote kont, Trui.

Ze hebbe dèn zie’n zondagsche pak uutgetrokke.”

Trui stuift op en foetert tegen Gerrit:

„Wí giij der nog gekheid met make, Gerrit?”

„Dat zak wel uut mie’n kop laote, Trui, ’t is me nog al wat, maor ik mag toch wel wat zegge?”

Trui vindt, dat het een moordproces is.

Gerrit verdwijnt.

„Wèt Hendrik ’t ook, Cris?”

„Néé, Gerrit, dèn was al weg, maor dèn heurt ’t van aoved wel en dan zun te poppe aan ’t danse.”

„Veur wat, Cris?”

„Das nog al glad, maor ik wèt ’t jao ook nie’t.”

„Dach giij dan dat een van de jonges ’t hèt gedaon, Cris?”

„Ik wèt ’t nie’t, Gerrit.

Trui denkt, dat Bennad ’t hèt gedaon, maor Johan zeid, dat Bennad de ganse nach hèt geslaope, dèn is zie’n bed nie’t uut gewéés, Gerrit.”

„Now, wat hèt giij dan te klage, Cris?”

„Maor wat mot zo’n gauwdief dan bij Trui zuuke, Gerrit?”

„Kie’k is hie’r, Cris, daor zun minsche op de wéreld die lol hebbe in zukke dinge.

Ik geleuf nie’t dat Bennad ’t hèt gedaon.”

En dat flikken ze Trui midden in haar slaap.

Zij denkt beslist, dat Bernard het heeft gedaan.

En Jeus gelooft het ook.

Zei Bernard niet, dat hij haar nog wel te pakken kreeg?

Dit is onmenselijk, dit is durf, dit is pure lef.

Maar Gerrit Noesthede lacht zich een aap.

Crisje ziet het en zegt verwijtend:

„Wí giij zukke luzestreke nog goe’d praote, Gerrit?

Mô-je daor nog um lache ook?”

Doch Gerrit antwoordt met pretoogjes: „As ik wèt, Cris, wie dat gedaon hèt, dèn krig van mie’n nog een mark ook.”

Daar is Bernard.

„Hèt giij der weet van, Bennad?”

Bernard kijkt Gerrit in de ogen en zegt: „Néé, ik heb er niets mee te maken.”

Gerrit probeert:

„As giij dat gedaon hèt, Bennad, krie’g giij van mie’n ’n mark.”

„Ik hèt ter niks met te make, Gerrit.”

Gerrit gelooft Bernard niet.

En toch, je vraagt je zelf af, is een kind in staat om zo’n haan te plukken en dan levend?

Je hebt daar krachten voor nodig.

En zo’n haan vindt dat toch zomaar niet goed.

Heeft Trui dan geen schreeuwen gehoord?

Gerrit terug naar Trui.

Die zegt néé, zij heeft niets gehoord en dat is het ergste van alles, ze kunnen je in slaap wel vermoorden en je hoort en ziet niks.

Is Bernard daartoe in staat?

Dat kan toch niet.

Dat is mannenwerk, Trui.

Hier heb je kracht voor nodig.

Ik zal je dat bewijzen.

Waar Gradus en Trui bij staan, neemt Gerrit een kip in zijn handen.

Het dier schreeuwt moord en brand.

Crisje denkt, dat er weer een geplukt wordt.

Ook Jeus en Johan komen al aanvliegen om het te zien.

„Now, Trui?

Kan dat ’n kind as Bennad is veur mekaar krie’ge?

Ik kan dèn nog nie’t de strot dich knie’pe zonder dat dèn schreeuwt.

En dit is nog maor ’n tuut, Trui, dèn haan van ow is heel wat meer mans.”

Gradus zegt: „Néé, Trui, Bennad heeft het niet gedaan.”

Maar Trui houdt vol, Bennad is het.

Bennad is de bandiet.

„Wèt giij ’t nie’t, Jeus?”, vraagt Trui.

„Néé, tante Trui, hoe zol ik dat wette.”

„Het Bennad ow dan niks gezeid?”

„Wat zol Bennad mie’n te zegge hebbe.

Maor dat is gadverdikke nog aan toe wat.

Werkelik, das jammer, tante Trui, ’t was zo’n mooie haan.”

Jeus weg, hij moet Bernard hebben.

Daar is zijn broertje.

„Wík ow is wat zegge, Bennad?”

„Ik wil van ow niks wette.”

„Maor ik zeg ow, das verdikke nog aan toe geveurlijk wark.

Daor zú giij nog is wat van heure.

Giij hèt dèn jao zie’n ganse boks uutgetrokke.

Verdikke nog aan toe, Bennad, wat veur ’n lef hèt giij toch.”

„Wí giij ow smoel wel is holde, andes slao’k um dich.”

„Giij hèt ’m gin hemd aan gelaote, Bennad”, pest Jeus, „maor ik mot ter eiges jao um lache.

Hoe hèt giij um dat gelapt?

Gerrit Noesthede kan der nie’t bij en ome Gradus zeid ook, dat kú giij nie’t gedaon hebben, daor is mannekrach veur neudig, Bennad.”

„Hold giij ow smoel dich, andes slao’k um dich, aij dat maor wèt.”

„Mot giij dan nie’t efkes gaon kie’ke?”

„Néé, ik hèt wel wat andes te doe’n.

Ik mot derrek naor school toe.”

„Ik bun toch nie’t bang veur ow, Bennad.”

Bernard verwondert zich niets, dat ze hem verdenken, maar hij is zo rustig en zeker van zichzelf, dat zelfs Jeus begint te twijfelen, of hij het wel heeft gedaan.

Wanneer Bernard uit school komt beginnen ze opnieuw en even later, ziet Crisje, vechten ze en vliegen elkaar in de haren.

„Kom maor is met mie’n.

Breng jao deze boel efkes naor Willemse.”

Jeus en Bernard vertrekken om bij Willemse meel te brengen.

Daar wordt een lekker brood van gebakken en dat lusten de jongens.

Onderweg heeft Jeus hem alweer te pakken en Bernard heeft de grootste lol, wie zal hem iets doen?

Bernard fluit er lustig op los en tante Trui kan hem nog meer vertellen.

Dan komen ze bij Willemse, de bakker.

Jeus ziet, dat ze de stier van Willemse naar buiten halen en dat er ook een koe is.

„Wat is dat, Bennad?”

„Das nog al glad, Hans mot dekke.”

„Wat is dekke, Bennad?”

„Mô-je eiges maor kie’ke.”

Hans de stier, dat gebeurt daar zomaar in dat hoekje, moet een koe dekken.

Groten en kleinen staan erbij te kijken en dat is doodgewoon.

Geen mens heeft er iets van te zeggen, niemand denkt er iets bij, maar voor kinderen is het iets geweldigs.

Ook Jeus kijkt zich de ogen uit.

Is dat wat?

De haan van tante Trui is al vergeten.

„Wat dut dèn, Bennad?”

„Dèn dut niks as springe.”

„Is dat springe?”

Jeus kijkt, maar onder dit kijken gebeurt er iets.

Hij ziet de koe vanbinnen.

Hij ziet, dat daar vanbinnen iets wonderbaarlijks gebeuren gaat.

In de koe ziet hij een groot ei en dat ei gaat voor hem open.

En nu Hans dekt, ziet hij, dat dit ei alles opvangt en weer dicht gaat.

In dat ei ziet hij het volgende gebeuren en dat geeft hem te denken.

Het ei zet uit, het wordt groter en groter, hij ziet dat het een kalf wordt!

Zuchtend volgt hij dit machtige proces in de koe; van hetgeen Hans doet, ziet hij niets.

Nu komt er iets anders in de koe.

Daar is het kalf al.

Hoe is het mogelijk.

Bernard hoort hem zeggen:

„Mien God, wat is dat mooi.”

Há, denkt Bernard, nu heb ik je te pakken.

Die heeft dezelfde rotgedachten als ik en al de andere kinderen.

Hij reageert al:

„Zo, now wèt ik, wat veur ’n rotzak giij bunt.

Vind giij dat mooi wat Hans dut?”

„Dat nie’t, Bennad, maor dat andere is het, maor daor hèt giij toch gin verstand van”, geeft hij terug en smeert ’m meteen.

Hier moet hij over nadenken.

Een machtig wonder is het.

Hij heeft het kalf ín de koe zien groeien en toen is het kalf geboren.

Hebben de mensen dat ook gezien?

Néé, maar de grote mensen weten hoe dat zal gebeuren, ze weten er alles van, Jeus, maar zij hebben dit vanbinnen nimmer mogen volgen.

Een kwartier later ligt hij met Fanny in het bos om over hetgeen hij heeft gezien na te denken.

Mijn hemel, wat voor een wonder is dat.

En daaraan moet hij nu werken, hij moet te weten zien te komen wat dat alles te betekenen heeft.

Denkt Bernard ook?

Néé, anders, dat weet hij reeds.

Bennad denkt, dat hij het werk van Hans mooi vindt, maar dat is het niet.

Wat heeft die Hans daar gedaan?

Hij is geslagen vanbinnen.

Het woelt in zijn kop, hij barst bijna van al zijn gedachten.

Hij ziet nog hoe Hans z’n grote kop tegen de koe drukte en toen is het begonnen.

Wat wil dit alles zeggen?

Is het niet machtig, Crisje?

Door Hans, dat wordt hem duidelijk, is er een kalf geboren.

Door Hans kreeg de koe een jong.

Ook hij wil jongen hebben.

Er is een groot gat in zijn ziel geslagen, Crisje.

Nu moet hij denken om dit ontzaglijke gat te dichten en wie zal hem daarbij helpen?

Indien hij dit niet voor elkaar krijgt dan krijgt hij nooit geen rust meer.

Fanny moet hem helpen.

Jeus staat voor het machtigste probleem, door Onze Lieve Heer geschapen, waardoor de mensen zoveel macht bezitten en het toch niet beseffen.

Hij staat voor het Universum van Onze Lieve Heer en dat wil hij beleven en het voor zichzelf uitvechten, maar wellicht kan ook moeder hem helpen.

Hierin, voelt hij, ligt alles!

En dat zij hem helpen kan, voelt hij reeds.

En dat hij dit uiteenrafelen zal, dat komt ook, want zijn leven staat open voor het leven.

De eerste dagen gaan voorbij met te verkennen.

Crisje merkt al, dat hij weer iets heeft.

Maar wat is het nu weer?

Lang zal zij niet op het antwoord behoeven te wachten en dan begint hij met haar vragen te stellen.

Zij ziet hem terug bij het kippenhok, de handen onder zijn hoofd gesteund, denkende, geen mens kan hem storen.

Als dat leven zo neerzit, denkt Crisje, dan komt er weer iets.

„Wat bú giij weer aan ’t doe’n, Jeus?”, vraagt ze nieuwsgierig.

„Ik mot denke, moe’der.”

„Zo, mot giij denke.”

„Jao, moe’der.”

„Waor mot giij aan denke, Jeus?”

„Moe’der, ik mot jonge hebbe.”

„Wat mot giij hebbe?”

„Kui dat dan nie’t begrie’pe, moe’der?”

Crisje schrikt al.

Daar moet ze even over denken.

Waar is hij nu weer mee bezig?

Even later krijgt hij:

„Wiij wel is make dat giij hie’r weg komp?”

„Ma’k dan nie’t naor de tute kie’ke, moe’der?”

„Gao’t naor de hei spulle.”

Dat is verdacht, denkt hij.

Wellicht hebben de konijnen hem nog iets te vertellen, maar ook daar wordt hij weggejaagd.

Moeder zit hem achter de veren, maar waarom eigenlijk?

Mag hij dan niks?

Dan maar naar Hosman.

Gerrit, de oudste knecht, mag hem graag en die zal hem wel helpen.

Konijnen, varkens, kippen en de duiven zitten thans in zijn hoofd.

En daar tussendoor lopen de mensen, maar die laat hij nog even met rust.

Ook Fanny heeft hij niet eens in de gaten, maar ook dat komt nog.

Konijnen en duiven krijgen allemaal jongen.

Hoe worden die geboren?

Net als bij Hans en de koe?

Hij weet dat al.

Als de dieren net als Hans doen dan komen er jongen.

Maar dat is nog niet alles, er is veel meer wat hij moet weten.

„Dag, Gerrit?”

„Dag, Jeus.

Komp giij weer is efkes naor mie’n kie’ke?

Mô-je Anneke nie’t hebbe?”

„Néé, ik wil now niks met Anneke te make hebbe.”

„Is ’t dan uut tusse ow en Anneke, Jeus?”

„Dat nie’t, Gerrit, maor giij kunt toch de wieve nie’t overal biij gebruuke, Gerrit?”

„Das waor, Jeus, van eiges, dat géét nie’t.”

Gerrit mag hem graag, want Jeus praat als een verstandig mens.

Dat kind zal het nog ver brengen in de wereld, voelt Gerrit, verder dan hij.

Dat kind heeft een goeie kop.

Daar zijn de oudere kinderen maar snotneuzen bij.

Jeus moet even denken, een aanloopje nemen en dan hoort Gerrit:

„Gerrit, ma’k ow wat vraoge?”

„Van eiges, Jeus, wat wij van mie’n wette.”

„Gerrit, daor zun op deze wéreld kuui, wâ, en daor zun kuui die gans wat andes hebbe te doe’n dan zich eiges zat te vréte en melk te géve.”

Gerrit denkt, waar wil hij nu weer naartoe, maar hij voelt reeds welke kant hij uit wil.

„Jao, Jeus, dat zun stie’re!”

„Da’s wa’k wil wètte, Gerrit.

Hèt Hosman ook stie’re, Gerrit?”

„Jao, maor dèn van ons is nog ’n jonge.”

„Dèn mot straks arbeië, Gerrit, wâ?”

„Arbeië, zeg giij?”

Gerrit snapt al waar hij is geweest en zegt:

„Was giij bij Willemse, Jeus?”

„Jao, Gerrit, ik hèt Hans zie’n arbeië.”

„En toen hèt giij zeker ow oge uut de kop gekéke, wâ?”

„Jao, van eiges, maor ik zag gans wat andes, Gerrit.

Hèt Hosman ook ’n peerd as Hans is?”

„Wat zég giij?”

„Of Hosman ’n peerd hèt dèn as Hans mot arbeië?”

Ook dat nog.

Gerrit heeft plotseling geen tijd meer, dat moet hij maar aan zijn vader vragen.

„Ik mot warke, Jeus, en mot derrek naor de wei, dat kú giij zeker wel begrie’pe.”

„Dat kui de kat wies make”, denkt Jeus, maar zegt berustend:

„Dan za’k maor is opstappe, Gerrit, ik kan ook mie’n tied wel andes gebruuke”, waarvan Gerrit heeft begrepen, dat dit joch alles in zich opneemt en het later verwerkt ook.

„Kom, Fanny, wiij hebbe hie’r niks meer te zuuke, wiij kunne hie’r niks wies worre, heij dat ook in de gate gekrege, Fanny.

Wij gaon naor ’t hof.

Wij motte eers lere, wat de grote minse ons nie’t wille vertelle.

Die doe’n net of ze niks wètte, maor ze wètte alles.”

Ziezo, Gerrit, hij weet het.

Ze liggen lekker achter in de tuin, heerlijk dicht bij elkaar en denken.

„Kom dichter biij mie’n, Fanny, dan kan’k nog béter denke.”

Hij trekt Fanny naar zich toe.

De hond rolt ondersteboven en plotseling ziet hij, wat Fanny eigenlijk is.

Het is alsof er een licht uit de hemel valt.

„Verdikke nog aan toe, Fanny, giij bunt as Hans is, dat hè’k nooit gewètte.

Mot giij dan nie’t zurge dat ter jonge veur ow op de wéreld komme?

Bú giij alleen op deze wereld um te blaffe en ow zat te éte?

Maor giij bunt krek ’t eigeste as ik bun, wèt giij dat wel?

Giij bunt as ’n kropper, Fanny.”

Néé, dat is geen vergelijking, een kropper is heel iets anders.

Máár, een kropper is als Hans is en als Fanny.

Toch zo gek niet.

Een kropper is als de haan van tante Trui en onze eigen haan.

„Kom, Fanny, wiij motte naor de tuute.”

Fanny sloft achter hem aan, geen seconde kan hij even rusten, de baas gunt zich geen tijd voor een slaapje.

Hans is groter dan Fanny en de kropper en toch ...?

Maar daar is moeder.

„Moe’der ma’k ow wat vraoge?”

„Wat wí giij now weer van mie’n wètte?”

Hij denkt even, hij zal het zo duidelijk mogelijk zeggen: „Moe’der, as ter kindere komme”, heeremetied, denkt Crisje, oei, daar heb je het al.

Crisje sist tussen de lippen, maar ze krijgt er geen woord uit en is al weg.

Zo gaat het nu altijd, denkt hij.

Als je de mensen iets vraagt, hebben ze geen tijd of ze rennen weg.

Nooit krijg je een fatsoenlijk antwoord.

Maar daar is Bernard ook nog.

„Bennad, mag ik ow wat vraoge?”

„Van eiges, wat wí giij van mie’n wette.”

Bernard kijkt hem aan, als het maar niet over de haan van tante Trui is, daar wil hij niets mee te maken hebben.

„Bennad, wat was dat toch wat Hans daor deed, Bennad?”

„Wí giij dát wètte?”

„Jao, is dat dan zo arg, Bennad?”

„Ik had nie’t gedach, dat giij met die rotzake te make wilde hebbe.

Maor now wèt ik ’t, giij bunt ’n stiekemurd.

Giij heb de eigeste rotte gedachte as ik.”

„Verrek dan maor veur mie’n pad, Bennad.”

„Zo, is dat alles?”

Bernard volgt hem, dat gezemel over Onze Lieve Heer is weg.

Dat moet nu maar eens ophouden, hij weet nu, Jeus heeft dezelfde rotte gedachten als alle andere kinderen en ook zijn wereld is rot.

Bernard is dat nog niet vergeten.

Maar Crisje is van streek.

Waar is moeder?

In de tuin.

Dan kan hij moeder daar helpen en dan kunnen ze met elkaar lekker praten.

Zo gek nog niet.

Bernard is niets vergeten.

De Lange heeft hem onder handen gehad.

Zelf heeft hij Bernard in de ogen gekeken en ging later Trui vertellen, dat zij moest ophouden met haar gepraat over Bernard.

Een kind kan zo’n haan niet plukken.

Gradus gaf de Lange gelijk, maar Trui, hoe is het mogelijk, blijft volhouden, dat Bernard het heeft gedaan.

De Lange heeft zich een beroerte gelachen.

Hij gaf er alles voor om het te mogen weten, maar Bernard zegt néé; hij beeft niet, hij schrikt niet, hij stond waarachtig voor het gerecht, maar geen Lange kon hem peilen en vaststellen, dat hij de schuldige was.

Zó liegen kun je niet, vooral niet voor de Lange.

Néé, zei Crisje, Bennad heeft het niet gedaan.

Maar wie dan?

Wie wist zo precies waar de haan zat?

Wie kende de allures van de haan?

Geen mens.

Wel Bennad, zegt tante Trui, die keek haar te veel naar de haan de laatste dagen.

Maar já, Trui, wat wil je?

Er kwamen geen massesée!

Crisje vertrouwde Trui voor geen cent, maar ze heeft geen bewijzen.

En Jeus loopt sinds dagen met zijn eigen problemen rond.

Bernard doet alsof er nooit een haan van tante Trui heeft bestaan, het leven gaat verder, doch daarginds is Crisje.

„Moe’der, kan’k ow helpe?”

„Hie’r is er niks te helpe.”

„Maor ik kan ow toch helpe um dat grei uut de grond te trekke, moe’der?

En dan kunne wiij medeen lekker praote.”

O, is het daarvoor, denkt Crisje, ze komt niet van hem los.

„Moe’der.”

„Wat is ter?”

„Ik wil wette, moe’der, as giij met vader trouwt, wâ, of vader dan Hans is en giij de koe.”

„Wat wí giij wette?” ...

Jeus, Maria, Jozef, hellep mij!

Hoe kom ik uit de ogen van dit kind.

Hoort moeder hem niet?

Dan zal hij het nog eens vragen.

„Ik wil wette, moe’der, of giij as Hans van Willemse, néé, dat mein ik nie’t moe’der.

Ik wil wette, as Hans van Willemse springe mot, of giij dan de koe bunt, moe’der.

Giij mot toch melk geve moe’der.

Néé, ik wil wette, of giij niks andes te doe’n hèt dan melk te géve.

Das alles, moe’der, meer wi’k nie’t wette.”

Wat ben ik begonnen, denkt Crisje.

Ik had direct de benen moeten nemen.

Die heeft nu bij Willemse iets gezien.

Ze weet nu waar het om gaat.

Hij wacht nu niet langer en vraagt al verder:

„Wèt giij ’t moe’der?

Mag ik dat wette, moe’der?”

Crisje denkt even en maakt er zich dan vanaf met een:

„Dat mot giij maor aan ow vader vraoge, Jeus.”

Dat is jammer, Crisje.

Jij weet net zo goed, dat hij met dergelijke vragen niet bij zijn vader kan komen, die slaat hem tegen de grond.

En voor vader staat zijn ziel niet open.

Nu sla je hem zelf tegen de vloer en raak je het kind kwijt.

Wil je dat, Crisje?

Hoeveel miljoenen moeders hebben hun kinderen niet verloren, alleen, omdat zij niet weten hoe zij, als deze toestanden komen, hun kinderen moeten opvangen.

En dit kind gaat toch verder, Crisje.

Jeus móét het weten.

Dit is een machtig probleem.

En hoe heb jij deze problemen beleefd, Crisje?

Denk je niet na?

Dacht je, dat dit het beste was?

Om weg te lopen en je los te maken van zijn leven?

Enfin, je kunt niet alles weten, je kunt niet alles overzien, jij denkt, deze problemen zijn heilig, maar dat zijn ze voor hem ook.

Jeus voelt het alweer en zegt zuchtend:

„Ik wèt ’t al, moe’der.

Das allemaol klets.

Ik zal mie’n eiges wel helpe.”

Je weet het toch, Crisje?

Het allermooiste in je leven is het contact met je kind.

Dat slinger je nu zelf van je leven weg.

Dit is het schoonste ogenblik, Crisje; als je even doordenkt dan moet je toch voelen, dat een kind naar de schepping kijkt en dan vragen gaat stellen omtrent de dingen van Onze Lieve Heer.

Dit is van zo’n grote betekenis!

Immers, dag en nacht denken thans deze zieltjes.

In hun slaap en op de dag, Crisje.

Ze kunnen er niet meer door eten, dit gaat vóór alles!

En dat is heel natuurlijk.

Hierdoor leren ze spreken en denken, hierdoor leren ze jezelf en de Goddelijke ruimte kennen, hierdoor, Crisje, heb je je kind of je verliest het.

En vergeet niet, jij houdt hem thans in zijn ontwikkeling tegen.

Maak je maar niet ongerust, Crisje, miljoenen in de stad volgen eenzelfde weg, maar het is een doodlopende weg en vanzelf hartstikke verkeerd, je voert Jeus thans naar Jan Rap en zijn maat!

Hij komt er, van eiges, want daar zullen wij voor zorgen, hij moet er komen, want het is voor hem heel iets anders dan voor duizenden andere kinderen, hij beleeft het ruimtelijke deel ervan.

Wat heeft hier nu, Maria, Jozef of Jezus mee te maken?

Vind je het zo onmenselijk, Crisje?

Crisje geeft hem nog: „Ik mot mie’n um ow vader bekummere”, en dan staat hij weer alleen.

Hij denkt, bij Hakfoort hadden ze een beer en die beer was als Hans en die beer deed niet anders dan Hans heeft moeten doen en dat is bij de haan weer precies hetzelfde, ook al is dat iets anders.

Maar die beer is nu dood, dat dier hebben ze geslacht.

Jammer is het, maar hij moet verder.

Jeus heeft bewondering voor Bernard, maar deze kan hem nu niet helpen.

Ook dat is jammer, hij voelt, Bernard weet er alles van.

Johan ook, maar Johan begint te lachen en dan kan je hem niets meer vragen, die voelt de ernst niet van zijn problemen.

Maar de haan van tante Trui is gebraden.

Even ging de haan op de kachel, Trui heeft hem eerst versoept en daarna hebben ze lekker gesmuld.

Is tante Trui nog kwaad?

Ze moeten nog niet in haar omgeving komen, het hekje zit potdicht.

Trui heeft het paradijs voor de jongens van Crisje gesloten.

Bernard zegt, dat moet zij weten, ik heb daar toch niets te zoeken.

Maar hij weet voor zichzelf, hij is er wonderwel doorgerold.

Zelfs vader had niets in de gaten.

Was dat nu zo’n kunst, denkt Bennad.

Natuurlijk, hij had even moeite om de keel van de haan dicht te knijpen, zodat hij niet kon schreeuwen.

Maar dacht je nu, Trui, dat Bernard gek is?

Trui, dat is het mooiste van alles, heeft niet één veertje gevonden.

Dat kreeg Trui eerst dagen later in de gaten.

Niemand had er erg in, tot Gradus plotseling zei, waar zijn toch de veren gebleven, Trui?

Dat is waar ook, Gradus.

Er zijn geen veren.

Waar hebben ze dan de haan geplukt?

Trui is geen helderziende.

Jeus vond de veren achter in de tuin en meteen wist hij alles.

Toen hij Bernard zei, dat hij wist, waar de haan was geplukt, zei deze dreigend:

„Aij maor wèt da’k ow ook pluk, as giij der wat van zeg.

Maor ik hèt ter niks met te make, niks!”

Bernard vergeet niet dat hij niet onder de plak moet zitten van Jeus, want dan heeft hij geen leven meer.

Jeus weet het en hij weet het niet!

Bernard is niet van plan zijn geheim aan hem te schenken, vroeg of laat eist Jeus van hem appels en peren en dan zit hij aan Jeus vast.

Zo denkt Bernard erover en geen mens kan het hem bewijzen.

Crisje is gelukkig, dat Bernard het niet heeft gedaan.

Voor haar is het de gemeenste streek die kinderen kunnen bedenken.

Dan zullen de gauwdieven het wel hebben gedaan en ook Crisje gooide het ganse drama van zich af.

Nu staat ze voor veel grotere drama’s, waar Hendrik bij komen moet, maar de Lange zegt: „Laat Jeus dat zelf maar uitzoeken.”

Gelukkig ligt hij in de bedstee, hij kan z’n ouders nu niet meer volgen.

Fout; Lange!

Ook dat is weer verkeerd, Hendrik.

Je bent nu net als Crisje, angstig voor de heilige waarheid.

Is dat je kind opvoeden, Lange?

Waar ben je dan eigenlijk voor?

Waarvoor zijn de ouders op de wereld, Lange?

Heb je niets anders te doen dan voor eten en drinken te zorgen?

Is dat de weg effenen voor het kind?

Jij slaat erop?

Je maakt het niet alleen duizendmaal erger dan het al is, maar sleept ook het kind nog van je leven weg.

Je slaat er thans elk ontzag uit.

Voor Jeus heb je niets meer te betekenen, niets!

Je bent geen cent waard in de ogen van het kind, Lange.

Maar ga je gang maar, hij zal er best komen.

Maar hoe zou het zijn, als je eens een fijne wandeling met hem maakte en hem dan alles van het leven ging vertellen?

Het allerheiligste wat er bestaat voor een vader en moeder, maar daarvan begrijpen jullie niets, ook Crisje niet.

Voor Crisje is het haar rein geloof, zij wil het kind niet te vroeg alles geven, maar jij had het gekund, Lange, op jouw schouders is deze machtige taak gelegd, doch je bent een vader van lek me vesje!

In de ogen van Jeus dan!

Snap je het, Lange?

„Kom, Fanny, wiij motte arbeië vandaag”, is het eerste wat Fanny te horen krijgt, als ze in de morgen ontwaken.

Het denken is alweer begonnen.

En het probleem van zijn denken had zijn vader hem in enkele uren kunnen verklaren.

Dat zou voor Jeus een paradijs zijn geweest en ook voor de Lange, maar die is hartstikke blind.

Die denkt alleen aan zingen en vioolspelen, aan lol en doodarme pret, aan niets meer.

Jeus plukt bloemen, hij schudt ze eerst goed door elkaar en dan gaan ze de grond in.

Hij moet van al het leven jongen hebben.

Ook de sla volgt en de boontjes, alles wat maar enigszins volgens Jeus in aanmerking komt om jongen te schenken, gaat de grond in en zal hem ook die jongen moeten geven.

Geen seconde zijn de kinderen uit zijn kop vandaan.

Al het leven is op aarde om kinderen te krijgen, voelt hij al.

En dat is het mooiste wat er is.

Hij sleept met emmers water, begiet de boel in de grond en morgen zal hij kijken of er jongen zijn gegroeid.

Dat water is de melk; daarvan moeten de jonge bloemen drinken en dan groeien ze, om later ook weer kinderen te krijgen.

Zo is het goed.

Je zou erbij in slaap vallen, doch dat moet niet, maar hij is dol van het denken.

Hij scheldt de bloemen de huid vol, ze moeten niet denken, dat het leven voorbijgaat met te slapen of eens in een vaasje te worden gezet, er is meer te doen, iets anders te beleven, als ze dat maar eens willen onthouden.

En boontjes behoeven zich helemaal niets te verbeelden, voor vijf cent krijg je er al twee kilo van.

Een jonge duif heeft meer te betekenen en ze mogen blij zijn, dat hij zich om hun leven bekommert.

Wanneer hij ze even later uit de grond haalt om te kijken of ze soms toch in slaap zijn gevallen en als hij ziet, dat die verrekte bloemen er geen zin in hebben om jongen tevoorschijn te brengen, haalt hij ze opnieuw over en door elkaar heen en gaan ze weer de grond in.

Ze zullen jongen geven.

Je moet hem horen foeteren, Crisje en Lange.

Dat missen jullie nu allemaal.

Dat hadden jullie hem zo ’s avonds aan tafel kunnen vertellen, je had er zelf van kunnen genieten, jullie zoudt je hebben bedacht, mijn God, die moet niet naar de bühne, en zeker niet naar een fabriek, maar die zouden wij naar een Universiteit moeten kunnen doen.

Doch zand erover.

Die eer krijgt Jeus toch niet en jij, Lange, jij lacht maar, drink gerust je kruiebitters, hij komt er heus wel.

Geen seconde zijn deze machtige problemen uit zijn hersens te slaan.

Vriendjes bestaan er niet meer.

Anneke is hij vergeten.

Maar met die vuile bessen wil hij niets te maken hebben, die steken en die kosten niks.

Van eiges, die kinderen hebben ook niets te betekenen.

Fanny helpt hem.

Fanny beurt eventjes zijn poot op en geeft water voor de sla.

Dat is voor Jeus het begrijpen en meewerken van Fanny.

„Das gadverdikke nog aan toe nog is wat, Fanny.

Giij hèt verstand en giij laot ow kop arbeië.

Dat mos moe’der is zie’n en vader is wette, Fanny.

Maor verroes, wij zun jao allebei as Hans is, wij zun manne, Fanny!”

Vandaag kan het niet op, er komt schot in.

Maar dat heeft weken geduurd.

En toch, het gaat eigenlijk vanzelf.

Je moet er alleen voor willen denken.

Hij bouwt aan een stevig fundament.

In deze grond zakt hij straks niet meer weg.

Als een rots is zijn fundament.

Hij kan er een wereld op zetten.

Hij legt steen na steen op elkaar en denkt.

Dat is waar ook, Hendrik krijgt nu de borst van moeder.

Ook de jonge varkens krijgen de borst van de moeder en de honden en katten en konijnen ook.

Bij een duif gaat dat weer heel anders en ook bij de kippen.

Schiet hij nu even op?

Weer zo’n kei voor het fundament.

Hans en kippen zijn anders, hier klopt iets niet.

Kippen leggen eieren.

En uit die eieren komen jongen.

Dat is iets geks.

De kip zit er bovenop en blijft er zolang zitten, totdat de jongen komen.

Vreemd is dat.

Waarom moet zo’n kip nu zolang blijven zitten?

Het valt niet mee, maar hij moet verder.

Van Bernard noch Johan krijgt hij steun.

Hij kan voor hun part doodvallen.

Fanny, wij gaan verder, de stukken vliegen eraf, maar dat geeft niks.

Hij trekt van hok tot hok.

Van stal tot stal, van ruimte tot ruimte.

Urenlang liggen ze bij de kippen.

De haan en Hans spelen één rol, maar de haan doet het toch weer anders; dat kreng bijt de kippen.

Die kippen vinden dat niet goed, maar ze hebben niets in te brengen.

Verroes, Fanny, ik wèt wat.

Even later staan ze boven aan de Grintweg.

Bij De West hebben ze jonge honden gekregen.

Daar wil hij met Fanny heen.

„Hendrik, magge wiij de jonge honde zie’n?”

„Gao’t maor naor Alfred, Jeus, ik mot weg.”

Alfred vindt het goed.

„Maor pas op Fanny, Jeus, zurg dat ze nie’t gaon vechte.”

„Fanny hèt niks te vechte, Alfred.

Is dèn van ow kwaod?”

„Néé, mie’n hond dut niks, maor as ze jonge hebbe, dan wèt giij der alles van.”

Hij gaat naar binnen.

Ze zijn nog niet bij de deur of Fanny wordt al weggebeten en dan kan ook hij vertrekken.

Is dat wat.

Even later zit Fanny een kat achter de vodden en is zijn baasje en de jongen al vergeten.

Dan maar weer verder.

„Is dat efkes ’n bangscheitet, Fanny?

Dat wief is bang dat wij de jonge wille stéle.

Maor ik wèt wat andes.

Ik geleuf, vrouw Ruikes hèt jonge katte.”

Hij klopt aan de deur bij vrouw Ruikes.

Vrouw Ruikes doet open en vraagt hem:

„Dag, Jeus, wat zó giij van mie’n wille hebbe?”

„Hèt Mientje gin jonge, vrouw Ruikes?”

„Jao, Jeus.”

„Magge wiij dan efkes de jonge bekie’ke, vrouw Ruikes?”

„Kom der maor in, Jeus.

Hold giij dan zovul van katte, Jeus?”

„Van eiges, vrouw Ruikes, ik hold vul van die’re.”

Als de vrouw ziet, dat hij Fanny stevig vasthoudt, zegt ze:

„Heb maor gin zurge veur Fanny, Jeus, dèn kent Mientje al zo lang, waor of nie’t Fanny.”

„Giij hèt jao gelie’k, vrouw Ruikes.

Maor dèn zat net ’n kat achter de vodde.”

„Dat kan, Jeus, maor dat is ’n vrémde kat.

Fanny wèt bes wat dèn liije mag.”

„Das waor, die kenne mekaar al zolang.

En waor zun now de jonge katte, vrouw Ruikes?”

„Hie’r Jeus, hie’r is Mieneke met de jonge.”

Hij neemt zo’n lief diertje in zijn handen, hij mag ze één voor één even bevoelen.

Wat een mooie lijfjes hebben die dieren toch.

Jonge diertjes zijn mooi en veel liever dan de mensen.

„Drinke ze al, vrouw Ruikes?”

„Jao, Jeus, dat gebeurt al de eigeste dag dat ze gebore worre.”

„Dat kan’k begriepe.

Hoe old zun ze now al?”

„Laot is kie’ke, ze zun now zowat veertien dage, Jeus.”

„Wat veur mooie die’re zun ’t toch.

Ze krie’ge toch de melk van Mientje, vrouw Ruikes, wâ?”

„Jao, van eiges, Jeus, of dach giij dat ik ze de bos ging geve?”

Daar moet hij toch werkelijk om lachen.

Maar vrouw Ruikes is geen Crisje, zij lacht ook, wat kan dat jong toch heerlijke vragen stellen.

Aan zo’n kind heb je nog meer dan aan een grote kerel.

Jeus krijgt koekjes en Fanny wordt niet vergeten, hij is echt op visite.

Maar hij wil meer weten.

„Is Mientje der man der nie’t, vrouw Ruikes?”

„Néé, Jeus, mie’n man is ter nie’t.”

„Ik mein nie’t ow man, vrouw Ruikes, ik mein de man van Mientje.”

„O, meint giij dat, Jeus.

Néé, dèn is nie’t thuus.”

Zo’n jongen toch.

Jeus gaat verder en vraagt:

„Hèt dèn dan Mientje alleen laote zitte, vrouw Ruikes?”

„Jao, Jeus.”

„Das toch gadverdikke slech, vrouw Ruikes.

Die leleke keels kui ook veur gin cent vertrouwe, wâ?”

„Néé, Jeus, die zun nie’t te vertrouwe.”

„Of hèt Mientje ’t ter nao gemaak, vrouw Ruikes?”

„Wat zég giij, Jeus?”

„Ik zei, vrouw Ruikes, of Mientje dèn soms te pakke hèt gehad.”

Vrouw Ruikes moet lachen, zij weet niet wat ze moet zeggen.

Als er komt:

„Ik geleuf ’t wel,” dan vraagt hij alweer:

„Maor hèt giij Mientje dèn nie’t in de gaote geholde, vrouw Ruikes?”

„Mo’k Mientje dan dag en nach achternao lope, Jeus?”

„Néé, dat geet ook nie’t wâ, die katte zun dag en nach aan de ren.

Dat kan ’k begrie’pe, vrouw Ruikes.

Maor kééls, vrouw Ruikes?

Kééls, dat zun rare.

As die maor wat te zoepe hebbe.”

De vrouw van vierenzestig lacht.

Zij kan denken, en vindt Jeus een heilig wonder.

Crisje is met deze gezegend, weet ze.

En het is geen wonder, dat zij hem voor geen duizenden wil missen.

Hij vraagt weer:

„Zun dit allemaol vrouwekatte, vrouw Ruikes?”

„Dat kunne wij straks eers bekie’ke, Jeus.”

„Waorum now nie’t, vrouw Ruikes?”

„Daor mô-je veur wachte, Jeus.

Dat kui biij de doe’ve ook nie’t van te veure wette.”

„Das waor.”

Ook vrouw Ruikes heeft het een en ander te doen.

Als hij op straat staat, weet hij nog niets.

Dan maar weer naar het kippenhok.

De haan daar is een man.

En die daar, dat zijn z’n vrouwen.

Kijk, de haan moet werken, daar heeft hij al zolang op gewacht.

Hier lopen een hele bende vrouwen rond.

Waarom heeft een haan zoveel vrouwen om zich heen?

Even naar moeder toe.

„Moe’der, waorum hèt ’n haan zovul wieve?”

Crisje heeft het weer te druk.

Met moeder kun je niet praten.

En zijn bloemen en planten krijgen geen kinderen, ze zijn doodgegaan.

Fanny krijgt een trap, de zaak gaat over de kop.

Hij is er nog niet.

Het gaat niet, maandenlang is hij ermee bezig, hij denkt zich een ongeluk en komt niet veel verder.

Ineens, hoe is het mogelijk, hij is er.

Dat hij daar niet eerder aan gedacht heeft.

Hij had aan Anneke moeten denken, maar hij wist niet hoe Anneke was.

Ze zwemmen in de Wetering.

En daar is ook Betje van „Achter de Kom”.

Betje is naakt en een mooi meisje.

Betje weet niet eens dat zij een meisje is en dat er jongens zijn en al zou zij dat wel weten, Betje zwemt als een vis en jongens zijn er niet voor haar.

Maar Jeus kijkt naar haar hemeltje.

Jeus voelt het ineens.

Hoera, Fanny, ik ben er!

Hij vliegt het water uit.

Hij kijkt naar Betje en nu weet hij het.

Hij is net gek, maar hij blijft toch zichzelf, hij moet er nu rustig over denken.

Betje is moeder.

Betje wordt, als zij groter is, als moeder en dan zijn de jongens de mannen.

Ook hij is spiernaakt, ze zwemmen daar en ravotten heerlijk, doch door zijn hoofd spookt het machtige verhaal van Adam en Eva en hij heeft het voor zichzelf uitgevochten.

Ja, Crisje, zo heeft Onze Lieve Heer het bedoeld.

Nu is er nóg het paradijs!

Grote mensen hebben het paradijs bezoedeld.

Geloof je dit nóg, Lange?

Néé, daar moeten ze bij jou niet mee aankomen.

Maar hier staan kinderen in het hartje van het paradijs en weten niet beter.

Jeus is nu eigenlijk als de slang, maar het gaat om heel iets anders.

Immers, denkt Jeus, as ter gin vaders en moeders waren dan waren er ook geen kinderen.

Oei, mijnheer pastoor, als je deze straks over het paradijs iets te vertellen hebt, dan vallen er slagen.

Lange, je kind heeft het Goddelijke Paradijs omvergetrapt.

Dat is gebeurd door te denken.

Hoeveel miljoenen mensen zitten met deze gedachten?

Hoeveel mensen geloven niet, dat Adam en Eva gezondigd hebben?

Maar wat zou er van de Goddelijke voortplanting terechtkomen, Lange, wanneer dit zonde was en zou betekenen?

Gooi al die kletspraat maar overboord.

Jeus zal je straks wel iets anders vertellen.

Betje, deze Betje is heilig!

Er leven meer Betjes op de wereld, maar deze is nog heilig, Lange!

En je Jeus is niet rot, niet slecht, hij is heilig aan het denken.

En nu heeft hij jou niet meer nodig, hij weet het!

Hij is een professor geworden, de colleges kunnen beginnen, Lange.

En hoe zal Jeus straks zijn als hij groot is en gaat schrijven?

Hij gaat verder.

Nu de kippen en de konijnen nog.

Daarna de duiven.

En weer ziet Crisje hem boven op zolder en bij de kippen en konijnen.

Van een konijn heeft hij het al gezien.

Van de duiven ook, die doen heel de dag niets anders.

Maar wat bij moeder vanbinnen gebeurt, dat broedt zo’n duif uit en een kip ook.

En dat alles kan alleen, doordat dit vanbinnen moet gebeuren.

Ook bij de kalkoenen en bij de paarden, maar dat is weer de wereld van Hans.

Er zijn verschillende soorten van dieren.

Een kip is anders dan een hond.

Fanny is als vader, maar Fanny is bang voor de vrouwenhonden en dat is maar goed ook, anders wilde hij met Fanny niets meer te maken hebben.

Maar nu zal hij Anneke anders bekijken.

Die kan hem nog meer vertellen, moeder ook.

Als vader er niet was, kreeg moeder geen kinderen.

En vader is dáár vader voor.

Meer is er niet, ook hij is een man en als hij later gaat trouwen, dan moet hij een vrouw hebben zoals moeder is.

Anneke snauwt, néé, Anneke is niks voor hem.

Betje is lief.

Ja, Betje is lief.

Betje is heel anders, ook al woont Betje maar Achter de Kom.

Hier draait alles om, niemand hoeft hem er nog iets van te vertellen.

Hij weet meer dan Bernard.

Moeders zijn als koeien, maar moeders zijn mensen en koeien zijn dieren.

Maar ze hebben maar één werk, en mélk is mélk.

Mooier kan het niet.

Dit is alles.

Of is er nog iets te bedenken?

Hij zal heus geen koe voor zichzelf uitzoeken, maar een mens.

Ooievaars hebben er niets mee te maken.

Als een moeder schreeuwt komt het, omdat ze zo kleinzielig is.

Een hond, een kat, een konijn, geen duif hoor je schreeuwen als er kinderen komen.

Mensen zijn zieliger dan de dieren.

Mensen maken zich druk, een dier niet.

En dat geboren worden van kinderen pijn doet, kan hij begrijpen.

Is er nog iets?

Als moeder en vader een kindje willen hebben, moet vader ervoor werken anders komen er geen kinderen.

Dat hamert hij in zijn kop.

Een duif koert.

Een paard hinnikt.

Een varken knort.

Kippen kakelen, mussen tjilpen, héél erg is dat.

Een haan kraait en een kalkoen schatert, slangen en ratten kunnen doodvallen!

Mensen kussen elkaar.

Hij laat straks z’n vrouw niet in de steek.

Ze moet trouw en lief zijn en moet lekker kunnen koken, maar hij wordt de baas, net als vader, en zal ook lief zijn tegen zijn vrouw.

Zij krijgt van hem alles.

Maar, nu naar moeder.

„Ik bun der moe’der,” krijgt Crisje te horen.

„Zo, bú giij der, Jeus?”

„Jao, moe’der, now hoe’f giij mie’n niks meer te zegge.

Ik wèt now alles.

As Miets gebore wud, hoe’f giij mie’n eiges niks meer wies te make.”

„In de Naam des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes,” bidt Crisje, en vraagt:

„Giij hèt zeker honger van al dat denke, Jeus?”

„Jao, moe’der ik vrek van de honger.”

Crisje denkt.

Het kind voelt zich opgelucht.

Maar zij weet thans, die nu nog geboren worden neemt zij voor háár rekening.

Mijnheer pastoor kan haar nog meer vertellen, die is te voorzichtig.

Als het erin zit, zie je het vanzelf.

Vroeg of laat krijg je het toch te horen, maar dan ben je er zelf bij of je staat er glad naast en een ander neemt je pret weg én zuigt je kind van je af.

Dat nóóit weer, besluit Crisje!

Nu kan hij weer spelen.

Negen maanden is hij bezig geweest.

Al die maandenlang is het dagelijkse leven langs hem heen gegaan.

Dat kon stikken.

Hij heeft iets anders beleefd.

Crisje voelt nu, een kind het leven schenken, dat gaat vanzelf, maar om het op te vangen, en het te besturen, dat is wat men niet altijd kan.

Dat had ook zij te leren.

Ook al wilde zij alles aan haar kinderen schenken, dit heeft zij gemist, dat ging haar neus voorbij.

Een kind moet alles weten.

Juist dat, waarnaar het vraagt.

En nu is het leven mooi, machtig is het, omdat je zelf weer kind bent geworden, maar met het machtige besef van je eigen hart.

Is er nog iets, Lange?

Kinderen krijgen, weet Jeus, is het machtigste wat er is.

Maar je moet er zelf alles voor doen.

Moeders geven je te drinken.

Als je later zelf groot bent, neem je dat van je moeder of vader over, en je dient en werkt dan voor Onze Lieve Heer.

Fanny, nu weer naar de hei en naar de bossen.

Over enkele maanden mag ook hij naar school.

Néé, het duurt nog even, Fanny, wij kunnen tezamen nog heel veel beleven.

Jeus, ga thans maar spelen.

Je hebt het verdiend.

Je ziel staat nu voor heel veel open.

Volg de wetten van Onze Lieve Heer, daarin ben je veilig!

Dit jaar, Crisje, legde hij de fundamenten voor héél zijn leven en nu is hij in deze dingen Johan en Bernard eeuwen vooruit.

Geen mens haalt hem nog in, maar dat zullen jullie eerst later begrijpen.

Jeus ook, maar dan is de andere Lange begonnen!